İsrail başbakanı, İran’ın Nükleer silah programını tamamlamaya ‘tehlikeli derecede yakın’ olduğu konusunda uyardı

İsrail başbakanı, İran’ın nükleer silah programını tamamlamaya ‘tehlikeli bir şekilde’ yaklaştığını ve yakında cephaneliğinde bir nükleer bombaya sahip olacağı konusunda uyardı.

Naftali Bennett, İngiltere ve Batılı müttefiklerini Ortadoğu ülkesine karşı durmaya ve nükleer çabalarına baskı yapmaya devam etmeye çağırdı.

Bennett’in yorumları, İslam Cumhuriyeti’nin dünya güçleriyle 2015 yılında imzaladığı nükleer anlaşmayı yeniden kurmayı amaçlayan müzakereler nedeniyle aylarca süren çıkmazın ardından geldi.

ABD yaptırımları ve artan küresel gıda fiyatlarının İran’ın hasta ekonomisini boğması ve hükümeti ve halkı üzerinde daha fazla baskı oluşturması nedeniyle, Orta Doğu’da anlaşmanın çökmesi üzerine gerilimler yüksek kalmaya devam ediyor.

Bu hafta Daily Telegraph’a konuşan Bennett, İran’ın ‘benzeri görülmemiş bir oranda uranyumu zenginleştirdiği ve nükleer silahlara tehlikeli bir şekilde yaklaştığı’ konusunda uyardı.

Nükleer silahların yayılmasını önleme uzmanları, İran’ın uranyumu yüzde 60’ın üzerinde saflıkta zenginleştirdiği konusunda uyarıyor – silah dereceli yüzde 90 seviyesinden kısa bir teknik adım – karar verirse tek bir nükleer silah yapmak için.

BM uzmanları ve Batılı istihbarat teşkilatları İran’ın 2003 yılına kadar organize bir askeri nükleer programı olduğunu söylese de, İran nükleer zenginleştirme programının barışçıl amaçlar için olduğunda ısrar ediyor.

Analistler, Tahran’ın ilerlemelerinin programı daha tehlikeli hale getirdiği konusunda uyarmalarına rağmen, nükleer bomba inşa etmenin İran’ın bir silah peşinde koşması halinde daha fazla zaman alacağını söylüyorlar.

İsrail geçmişte İran’ı durdurmak için önleyici bir saldırı düzenleyeceği tehdidinde bulundu ve İranlı yetkilileri hedef alan son zamanlardaki bir dizi cinayetten şimdiden şüpheleniliyor.

Bennet, dünyanın İran’a programı konusunda meydan okumak için bir araya gelmesi gerektiğini söyledi.

The Telegraph’a verdiği demeçte, “Batıdan gelen baskı olmadan İran’daki İslami rejim çok yakında bir nükleer bombaya sahip olabilir” dedi.

Dünya kararlı bir duruş sergilemeli ve İran’daki İslami rejime şunu söylemeli: nükleer yok, yaptırım yok. İran’ın nükleer programı durmadan durmayacak” dedi.

İsrail’in İngiltere’yi almaya çağırdığı bir önlem, nükleer silah inşa etme yönünde daha fazla adım atması durumunda İran’ı daha büyük yaptırımlarla vuracak bir ‘üç tel’ mekanizmasının uygulanmasıdır.

İran ve dünya güçleri, 2015 yılında, Tahran’ın ekonomik yaptırımların kaldırılması karşılığında uranyum zenginleştirmesini büyük ölçüde sınırladığı nükleer anlaşmayı kabul etti.

2018’de dönemin ABD Başkanı Donald Trump, Amerika’yı tek taraflı olarak anlaşmadan çekerek Orta Doğu’nun genelinde gerilimi artırdı ve bir dizi saldırı ve olaya yol açtı.

Viyana’da anlaşmanın yeniden canlandırılmasıyla ilgili görüşmeler Mart ayından bu yana bir “duraklama” halindeydi. Anlaşmanın çöküşünden bu yana İran, gelişmiş santrifüjler kullanıyor ve hızla büyüyen zenginleştirilmiş uranyum stoğunu kullanıyor.

ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken Perşembe günü yaptığı açıklamada, Amerika’nın nükleer anlaşmaya ‘karşılıklı bir dönüşe bağlı kalacağını’, ancak bunun yalnızca ‘İran’ın gereksiz olan ek taleplerini geri çekmesi halinde’ olduğunu söyledi. Bu muhtemelen İran’ın paramiliter Devrim Muhafızları’nın ABD tarafından terör grubu olarak listeden çıkarılması konusundaki ısrarına atıfta bulunuyor.

Çarşamba günü Bennett, IAEA yönetim kurulunun Tahran’ı kınamak için yaptığı oylamayı “İran’ın gerçek yüzünü ortaya çıkaran önemli bir karar” olarak övdü.

Perşembe günü Birleşik Arap Emirlikleri’ne habersiz bir gezi yapan Bennett, “UAEA oylaması İran’a açık bir uyarı ışığı: İran faaliyetlerine devam ederse, önde gelen ülkeler konuyu BM Güvenlik Konseyi’ne geri götürmeli” dedi.

Ancak krizin daha da tırmanma riski var.

Bennett’in yorumları, BM atom gözlemcisi başkanının Perşembe günü İran’ın ülke genelindeki nükleer alanlardan 27 gözetleme kamerasını kaldırmaya başladığını söylemesinin ardından geldi. BM, bunun nükleer anlaşmaya ‘ölümcül bir darbe’ vurabileceği konusunda uyardı.

Gelişme, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı yönetim kurulunun Tahran’ı ülkedeki ilan edilmemiş üç bölgede bulunan üretilmiş nükleer maddeler hakkında ‘güvenilir bilgi’ sağlamadığı için kınamasından bir gün sonra geldi.

IAEA genel müdürü Rafael Mariano Grossi, “Bu, elbette, orada çalışmaya devam etme yeteneğimize ciddi bir meydan okuma teşkil ediyor” diye uyardı.

Üç ila dört hafta içinde kameraları eski haline getirmek için bir anlaşmaya varılamazsa, bunun İran’ın nükleer anlaşmasına ‘ölümcül bir darbe olacağını’ da sözlerine ekledi.

Grossi şimdiden, İran’ın kameralar olmadan santrifüj yapabileceği ve onları bilinmeyen yerlere yönlendirebileceği konusunda uyardı.

‘Bunu kaybettiğimizde, o zaman herkesin tahminidir’ diye ekledi.

İran, daha önce daha cezalandırıcı adımlar atabileceği tehdidinde bulunsa da, 27 kamerayı kaldırdığını hemen kabul etmedi. Devlet medyası Perşembe günü iki IAEA kamerasının elektrik bağlantısını kesen işçilerin görüntülerini yayınladı.

İran nükleer programı sözcüsü Behrouz Kamalvandi, IAEA yetkililerinden Çarşamba günü yaptığı açıklamada, “İran işbirliğine devam ederken onların uygunsuz davranışlar sergilemeleri kabul edilemez” dedi.

İran’ın katı Cumhurbaşkanı Ebrahim Raisi Perşembe günü merkezi Shahr-e Kord kentini ziyaret ederken çok daha mücadeleci bir tavır sergiledi.

‘Kararlar nedeniyle çekildiğimizi mi sanıyorsunuz?’ O sordu. “Tanrı adına ve millet adına İran, duruşundan bir adım bile geri adım atmayacaktır.”

Grossi, açıklamaları Viyana’da aniden düzenlenen bir basın toplantısında, İran genelinde kurulan kameraların bir örneğinin yanında durarak yaptı.

İran, Tahran’daki yer altı Natanz nükleer zenginleştirme tesisi, İsfahan’daki tesis ve Khondab’daki Arak ağır su reaktörü de dahil olmak üzere IAEA kameralarını sitelerden kaldıracağını söyledi.

Grossi, Tahran’ın atom anlaşmasını yeniden tesis etmek için bir baskı taktiği olarak Şubat 2021’den bu yana IAEA görüntülerini zaten saklamasına rağmen, İran’da “kırk küsur” IAEA kameralarının aktif kalacağını söyledi.

Grossi, “(Nükleer anlaşmanın) yeniden canlandırılmasıyla ilgili müzakerelerde çok gergin bir durumdayız” dedi. ‘Şimdi bunu resme ekliyoruz; yani, gördüğün gibi, pek hoş bir şey değil.’

Çarşamba günü İran, IAEA’nın Natanz’daki zenginleştirmeyi izlemek için kullandığı iki cihazı kapattığını söyledi. Grossi Perşembe günü, kaldırılan cihazlar arasında Çevrimiçi Zenginleştirme Monitörü ve akış ölçer olduğunu söyledi.

Bunlar, zenginleştirme tesislerinde borular yoluyla uranyum gazının zenginleştirilmesini izliyor ve müfettişlerin çalışmalarını uzaktan izlemelerine izin veriyor.

Bu arada IAEA Perşembe günü erken saatlerde İran’ın ajansa Natanz’a iki yeni IR-6 kaskadını kurmayı planladığını bildirdiğini söyledi. Kaskad, uranyum gazını zenginleştirmek için hızla döndürmek için birbirine bağlanan bir dizi santrifüjdür.

Bir IR-6 santrifüjü, uranyumu, İran’ın bir zamanlar dünya güçleriyle yaptığı nükleer anlaşma kapsamında sınırlı olduğu birinci nesil santrifüjlerden 10 kat daha hızlı döndürür.

IAEA’ya göre, Şubat ayı itibariyle İran, Fordo’daki yeraltı tesisinde bir dizi IR-6’yı zaten döndürüyordu.

İran daha önce Natanz’a bir dizi IR-6 kurmayı planladığını söyledi. IAEA, Pazartesi günü bu kaskadın devam eden kurulumunu ‘doğruladığını’ ve yeni vaat edilen diğer iki kaskadın kurulumunun henüz başlamadığını söyledi.